GENEZA NAZWY „KATEDRA”
W Konkatedrze znajduje się tron biskupi, z którego biskup zwraca się do wiernych. Tron ten pochodzi z XVI w., kiedy biskupem był Hiob von Dobeneck (27 maja 1501 r. – 25 maja 1521 r.). Katedrą nazywa się także podwyższenie, na którym tron się znajduje. Od greckiej nazwy krzesła biskupiego (tronu) pochodzi sam termin „katedra”, podobnie jak nazwa pulpitu wykładowcy czy też jednostki administracyjnej uczelni. Nazwa „katedra” w odniesieniu do kościoła biskupiego rozpowszechniła się w X w. – przedtem stosowano terminy „ecclesia matrix” i „ecclesia mater”. Kościół katedralny i tron biskupi od początków dziejów Kościoła stanowią symbol autorytetu biskupa, co widoczne jest także w zwrocie „nauczanie ex cathedra”. Funkcje katedry jako symbolu władzy biskupiej rozpatrywali już Ojcowie Kościoła: św. Cyprian [De Unitate 4; 6] widział w katedrze symbol autorytetu biskupiego i jedności Kościoła lokalnego. Św. Augustyn tłumaczył usytuowanie katedry w absydzie potrzebą rozpoznawalności biskupa wśród wiernych oraz obowiązkiem czuwania, który nad nim ciąży [Enarratio in Ps. 126; Sermo 91,5].
Tron biskupi może być umieszczony czasowo w dowolnym kościele danej diecezji, katedrą w ścisłym sensie jest jednak jedynie ten kościół, w którym jest on umieszczony na stałe. Niemal zawsze kościół taki znajduje się w tym samym mieście, w którym rezyduje biskup. Początkowo tron biskupi znajdował się w absydzie po wschodniej stronie budynku, przed ołtarzem. Obecnie umieszcza się go zazwyczaj po stronie północnej. Tradycyjny tron biskupi znajduje się na trzech stopniach i okryty jest baldachimem, w nowszych katedrach zwyczaj ten nie jest już jednak praktykowany.
KATEDRA
Katedra, kościół katedralny, kościół biskupi (łac. ecclesia cathedralis, z gr. καθέδρα, kathedra – krzesło, siedziba) – główny kościół biskupa diecezjalnego, arcybiskupa (archikatedra) lub patriarchy (kościół patriarchalny), w którym głosi on doktrynę katolicką. Termin stosuje się także do konkatedr. Niekiedy swobodnie jako określenie głównego kościoła miejskiego. W historii sztuki i kultury utarło się, by ogólnie nazywać katedrami wielkie kościoły romańskie i gotyckie, niekoniecznie stanowiące katedry we właściwym sensie. Status prawnokanoniczny katedry nie zależy od jej wielkości ani formy architektonicznej. Podniesiony do godności katedry może zostać bez żadnych zmian w wyglądzie dowolny kościół w danej diecezji, co dzieje się często przy erygowaniu nowej. Tylko biskup miejsca może ustanowić katedrę, nie mogą tego uczynić biskupi tytularni. Przeważnie erygowanie katedry wraz z utworzeniem diecezji zatwierdza Stolica Apostolska za pomocą wydanego specjalnie w tym celu Listu Apostolskiego. Mimo że do godności katedry może zostać podniesiony dowolny kościół w obrębie danej diecezji, zazwyczaj w każdej jest tylko jedna katedra. Dwie katedry w jednej diecezji mogą istnieć, gdy dwie starsze diecezje zostały połączone „aeque principaliter” – nazywają się wtedy konkatedrami. Niekiedy konkatedry powstają też na skutek jakichś innych, specyficznych uwarunkowań. Kościół pełniący funkcje katedry jedynie czasowo nazywa się natomiast prokatedrą.
KONKATEDRA W ŚWIETLE PRAWA KANONICZNEGO
W niektórych diecezjach świata, obok katedry, która jest matką i głową (mater et caput) wszystkich świątyń diecezjalnych, spotykamy także kościoły konkatedralne.
W Polsce, dla przykładu, konkatedrę posiadają m.in. takie miasta jak Bydgoszcz (archidiecezja gnieźnieńska), Ostrów Wlkp. (diecezja kaliska), Kołobrzeg (diecezja koszalińsko-kołobrzeska), Zielona Góra (diecezja zielonogórsko-gorzowska) czy Olsztyn (archidiecezja warmińska). Faktu tego nie da się zaprzeczyć: konkatedra jest wpisana w realia dzisiejszego świata. Co jednak oznacza wyniesienie kościoła do godności konkatedry, jakie jest jej znaczenie i funkcja w życiu Kościoła?
autor: Ks. Paweł Malecha
źródło: http://www.przewodnik-katolicki.pl/nr/kosciol/prawo/_konkatedra_w_swietle.html
TAJEMNICZE „KON”
Sylaba kon pochodzi z łacińskiego cum, które z kolei wywodzi się z antycznego com. W języku łacińskim cum oznacza: z, razem z, nie bez, w połączeniu z, jednakowo, wspólnie. Etymologia słowa wskazywałaby więc na ścisły związek konkatedry z katedrą. I rzeczywiście tak jest. Prawnie bowiem konkatedra cieszy się taką samą godnością i takimi samymi przywilejami, co kościół katedralny, z tą jednak małą różnicą, że jest ona zawsze w cieniu kościoła katedralnego. Tylko w tym świetle można powiedzieć, że kościół konkatedralny, podobnie jak katedra, jest najważniejszym kościołem diecezji, w której biskup posiada swój tron. Konkatedra jest więc wspólnie z katedrą znakiem jedności między biskupem diecezjalnym i Ludem Bożym jemu powierzonym, między biskupem i papieżem, a w konsekwencji symbolem jedności między diecezją i Rzymem. Tron zaś biskupi, na którym z małymi wyjątkami może zasiąść tylko i wyłącznie biskup diecezji, jest znakiem jedności w wierze i nauczaniu z Magisterium Kościoła. Biskup diecezjalny sprawuje więc uroczyście swoją władzę rządzenia, nauczania i uświęcania nie tylko w katedrze, ale także w konkatedrze, stąd powinna być ona, na równi z katedrą, miejscem najważniejszych uroczystości liturgicznych i religijnych w diecezji.
WAŻNE POWODY
Diecezja jednak, tak jak każdy krąg, powinna posiadać tylko jedno centrum, tj. jedną katedrę, w której biskup w sposób solenny sprawuje swoją potrójną władzę rządzenia, uświęcania i nauczania: matka i głowa jest bowiem tylko jedna. Od tej jednak zasady, zwłaszcza w ostatnim stuleciu, Stolica Apostolska niekiedy już odeszła, tworząc tym samym drugie centrum w diecezji. Podniesienie jednak kościoła do godności konkatedry podyktowane było zawsze poważnymi racjami. Przyczyn takich, jak wynika z analizy poszczególnych dekretów Stolicy Świętej, mocą których nadano kościołowi godność konkatedry, jest sześć. Pierwsza to istnienie na terenie diecezji kościoła, który obok katedry stanowi centrum życia liturgicznego i duchowego przynajmniej dla znacznej części wiernych. Tak np. w Gdańsku został wyniesiony do godności konkatedry znajdujący się w centrum miasta, otaczany wielką czcią przez wiernych, kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, gdyż w nim, często pod przewodnictwem biskupa diecezji, odbywały się główne uroczystości liturgiczne i religijne. Druga to przekształcenie się małej miejscowości w ośrodek o dużym znaczeniu ekonomicznym, handlowym i przemysłowym w rejonie. W ten sposób archidiecezja warmińska wzbogaciła się o konkatedrę w Olsztynie. Kolejnym powodem wyniesienia kościoła do rangi konkatedry jest to, że kościół katedralny znajduje się w miejscowości, która kiedyś stanowiła centrum życia w rejonie, a obecnie straciła na znaczeniu. Procesowi temu towarzyszy często wyludnienie i odcięcie miasta biskupiego od głównych szlaków komunikacyjnych. W takich sytuacjach Stolica Święta podnosi do godności konkatedry kościół znajdujący się w jakimś większym mieście o łatwym dostępie komunikacyjnym. Tak było w przypadku Szczecina i Kamienia Pomorskiego. Następnym powodem jest pojawienie się na terenie diecezji miasta o dużym znaczeniu politycznym. Chodzi tutaj głównie o miasta, w których swoją siedzibę mają władze wojewódzkie czy nawet państwowe. W taki sposób wyniesiono do godności konkatedry kościół w Bratysławie na Słowacji. W momencie kiedy następuje przeniesienie siedziby biskupiej do innej miejscowości, dotychczasowa katedra staje się konkatedrą, natomiast w mieście, do którego przenosi się biskup, powstaje katedra, co miało miejsce w przypadku Kołobrzegu i Koszalina. I wreszcie ostatni powód to połączenie kilku diecezji w jedną. W 1986 r. zjednoczono ze sobą maleńkie diecezje włoskie, zostawiając w nowo powstałej diecezji tylko jedną katedrę, pozostałe zaś przekształcono w konkatedry.
Na koniec warto zauważyć, że diecezje posiadające konkatedry mają często, choć nie zawsze, podwójną nazwę, np.: diecezja koszalińsko-kołobrzeska, bielsko-żywiecka czy archidiecezja szczecińsko-kamieńska.