Malowidła w tzw. górnym chórze (dawnym oratorium kanonickim), zajmują pas ściany nad i pod XVI-wieczną galerią biskupów pomezańskich i Wielkich Mistrzów Zakonu NMP. Fryz odsłonięty jest tylko fragmentarycznie w południowej części zamknięcia chóru, po stronie północnej jego obecność uczytelniają odkrywki. Tempera na pobiale wapiennej.
Cykl został wprowadzony do przestrzeni chóru kanonickiego w końcu XIV wieku. Po zawaleniu się sklepienia w 1478 r. znalazł się na niedostępnej wysokości, w pocz. XVI w. zamalowano go ciągiem malowideł z przedstawieniami biskupów pomezańskich i wielkich mistrzów Zakonu NMP (pozostawiając jedynie mały, nieczytelny fragment po stronie południowej). Po regotycyzacji wnętrza w latach 60. XIX w. i przywróceniu podziału partii wschodniej na dwie kondygnacje, istnienie wcześniejszej polichromii zostało odnotowane przez M. Toeppena (1875) i J. Heisego (1898). Podczas prac konserwatorskich, prowadzonych w latach 2000–2001 przez J. Korcz dokonano transferu fragmentu polichromii z XVI w., odsłaniając kolejną partię malowideł. Odkrywki sondażowe potwierdziły zasięg cyklu po stronie północnej, co najmniej do połowy pierwszego przęsła od wschodu.
Ujawniona część cyklu sugeruje, iż w całości składał się on z pojedynczego, ciągłego fryzu przedstawień figuralnych o harmonijnych kompozycjach, umieszczonych w płytkiej przestrzeni o neutralnym błękitnym tle. Poszczególne sceny nie były wyodrębniane od siebie za pomocą obramień, ale nie tworzyły też cyklu narracyjnego. Odkrywki oraz dolne wykończenie odsłoniętego fragmentu wskazują, że sceny były opatrywane łacińskimi inskrypcjami (czarna tekstura gotycka). Widoczny obecnie fragment cyklu obejmuje cztery przedstawienia. Dwie sceny ujawnione są dzięki transferowi. Niewiasta prowadząca za rękę dziecko to zapewne scena Infantia Christi, ukazana na tle przestrzeni ogrodowej, w której znajduje się kolista palisada, być może symbol hortus conclusus. Dalej umieszczone jest przedstawienie kobiety siedzącej na tle architektury (nieczytelne z powodu zatarcia atrybutu, Domasłowski (2004) widzi tu Marię szyjącą szatę Dzieciątka) oraz znane już wcześniej, nierozpoznane przedstawienie dziewcząt w ogrodzie, stojących po bokach studni (jedna z nich wylewa wodę z dzbanka). Cykl od południa zamyka bardzo zatarte wyobrażenie Męża Boleści w geście ostentatio vulnerum.
Ogólne cechy stylistyczne odsłoniętych partii – smukłe, wiotkie postaci we wdzięcznych pozach – wskazują, iż malowidła mogły powstać w ostatniej ćwierci XIV stulecia, choć stan zachowania utrudnia bliższe określenie proweniencji artystycznej. Pod względem ikonograficznym malowidła mają charakter indywidualny i trudno wskazać dla nich jakikolwiek pruskie analogie. Poszczególne przedstawienia należy najprawdopodobniej odczytywać jako teologiczną metaforę, pełną symboli i motywów mistycznych, służącą zapewne rozważaniom modlitewnym członków kapituły pomezańskiej. Jej szczególny poziom intelektualny w tym czasie, poświadczony działalnością kanonika Jana z Kwidzyna, tłumaczy unikatowość ładunku ideowego malowideł.
J. Raczkowski
Wybrana bibliografia:
- Max Toeppen, Geschichte der Stadt Marienwerder und ihrer Kunstbauten, Marienwerder 1875, s. 242–243.
- Johann Heise, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, Bd. 3, Pomesanien (Kreis Marienwereder östlich der Weichsel), Danzig 1898, s. 79–82.
- Georg Brutzer, Mittelalterliche Malerei im Ordenslande Preußen, t.1: Westpreußen, (Danziger kunstgeschichtliche Forschungen, hrsg. von Willi Drost, H.2), Danzig 1936, s. 28–30.
- LilianaKrantz-Domasłowska, Katedra w Kwidzynie, Toruń 1999, s. 85–90.
- Juliusz Raczkowski, Problematyka konserwatorska malowideł ściennych górnego chóru katedry w Kwidzynie, [w:] Studenci o konserwacji. Materiały III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków, t. 3, red. Tomasz Korzeniowski, Toruń 2001, s. 151–164.
- Jerzy Domasłowski, Malarstwo ścienne na Pomorzu Wschodnim, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce t. 1: Synteza, red. Adam Labuda i Krystyna Secomska, (Dzieje sztuki polskiej, t. 2, cz. 3), Warszawa 2004, s. 117–141.
- Juliusz Raczkowski, Późnogotyckie malowidła w górnym chórze katedry kwidzyńskiej, „Studia Zamkowe”, t. 2, red. Mariusz Mierzwiński, Michał Woźniak, Malbork 2006, s. 185–204.
- Anna Gwiazda, Malowidła z katedry p.w. Najświętszej Marii i św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie ze szczególnym uwzględnieniem odkrytej gotyckiej polichromii w partii chóru górnego, mps mgr pod kier. dr hab. Elżbiety Pileckiej, Toruń 2009.